بیماری دژنراتیو دیسک یکی از شایع ترین اختلالات ستون فقرات است که با تخریب دیسک های بین مهره ای، باعث کمردرد و گردن درد مزمن می شود. این وضعیت می تواند توانایی حرکت را محدود کند و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین تشخیص به موقع و انتخاب روش های مناسب درمان اهمیت بالایی دارد.

بیماری دژنراتیو چیست؟

بیماری دژنراتیو دیسک به تخریب تدریجی دیسک های بین مهره ای گفته می شود که اغلب با افزایش سن آغاز می شود. با گذر زمان، محتوای آب و پروتئین غضروف های بدن کاهش می یابد و غضروف ها ضعیف، نازک و شکننده می شوند. از آنجایی که بخشی از ساختار دیسک ها و مفاصل ستون فقرات از غضروف تشکیل شده است، این نواحی به مرور دچار ساییدگی و استهلاک می شوند و فرآیند تخریب دیسک آغاز می گردد. صدمات یا جراحات وارد شده به ستون فقرات نیز می توانند این روند را تشدید کنند. در اصطلاح پزشکی، تخریب فضای دیسک و کاهش محتوای آن اسپوندیلوز نامیده می شود که در تصاویر رادیولوژی و ام آر آی با باریک شدن فضای بین مهره ها قابل شناسایی است. تخریب مفاصل فاست و تغییرات استخوانی مرتبط با آن نیز با عنوان آرتروز استخوانی ستون فقرات شناخته می شود.

علایم بیماری دژنراتیو دیسک

علائم بیماری دژنراتیو دیسک شامل مجموعه ای از نشانه ها است که بسته به محل و شدت تخریب دیسک ممکن است متفاوت باشد:

• کمردرد و گردن درد مزمن: شایع ترین علامت که معمولاً با فعالیت شدید یا بلند کردن اجسام سنگین تشدید می شود.
• درد منتشر یا تیرکشنده: ممکن است درد به بازوها، دست ها، باسن یا پاها انتشار یابد و با فعالیت بدنی بیشتر شود.
• کاهش انعطاف پذیری ستون فقرات: محدودیت حرکت در ناحیه کمر یا گردن به دلیل درد و خشکی ایجاد می شود.
• بی حسی یا گزگز: فشار دیسک تخریب شده روی ریشه های عصبی می تواند باعث احساس سوزش، بی حسی یا گزگز در اندام ها شود، که در چنین شرایطی روش های [ درمان تنگی کانال نخاعی ] می توانند به کاهش علائم کمک کنند.
• ضعف عضلانی: در موارد شدید، ضعف در عضلات تحت تأثیر عصبی مشاهده می شود.
• تشدید درد در شب یا پس از استراحت طولانی: برخی بیماران درد بیشتری هنگام صبح یا بعد از نشستن طولانی دارند.

این علائم معمولاً به آرامی شروع می شوند و با پیشرفت تخریب دیسک شدت می گیرند، بنابراین تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب اهمیت زیادی دارد.

علت بیماری دژنراتیو دیسک چیست؟

علت بیماری دژنراتیو دیسک معمولاً ترکیبی از عوامل طبیعی و محیطی است که باعث تخریب تدریجی دیسک های بین مهره ای می شود:

• افزایش سن: با گذر زمان، محتوای آب و پروتئین دیسک کاهش می یابد و دیسک ها ضعیف تر و کمتر انعطاف پذیر می شوند.
• ساییدگی و استهلاک طبیعی: حرکات مکرر و فشار طولانی مدت روی ستون فقرات به مرور باعث فرسودگی دیسک ها می شود.
• صدمات و آسیب ها: تصادف، سقوط یا ضربه مستقیم به ستون فقرات می تواند تخریب دیسک را تسریع کند.
• ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری دژنراتیو دیسک احتمال بروز آن را افزایش می دهد.
• وزن بالا و سبک زندگی کم تحرک: فشار اضافی روی دیسک ها و ضعف عضلات پشتیبان ستون فقرات، روند تخریب را تشدید می کند.
• سیگار و مصرف مواد مضر: کاهش جریان خون به دیسک ها و کاهش توان بازسازی آن ها را به همراه دارد.

این عوامل می توانند به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر منجر به کاهش ارتفاع دیسک، باریک شدن فضای بین مهره ها و فشار بر ریشه های عصبی شوند.

مراحل بیماری دژنراتیو دیسک

بیماری دژنراتیو دیسک معمولاً به صورت تدریجی و طی چند مرحله پیشرفت می کند. تغییرات در دیسک ها با کاهش آب و پروتئین، کاهش انعطاف پذیری و افزایش فشار روی ریشه های عصبی و مفاصل فاست شروع می شود و با گذر زمان شدت می یابد. مراحل اصلی این بیماری شامل موارد زیر هستند:

پارگی دیواره دیسک

در این مرحله، دیواره خارجی دیسک (آنولوس فیبروزوس) دچار ترک های کوچک یا پارگی های جزئی می شود. این آسیب ها معمولاً باعث درد خفیف و التهاب موضعی می شوند و ممکن است هنوز فشار قابل توجهی روی ریشه های عصبی ایجاد نشده باشد.

التیام دیواره دیسک

پس از پارگی های اولیه، فرآیند التیام دیواره دیسک آغاز می شود. بافت دیسک تلاش می کند ترک ها را ترمیم کند، اما به دلیل کاهش کیفیت غضروف و پروتئین ها، دیواره ترمیم شده ضعیف تر و کمتر انعطاف پذیر است.

تضعیف مرکز دیسک

مرکز دیسک (هسته ژلاتینی) که مسئول جذب شوک و فشار است، به مرور زمان تضعیف می شود. کاهش آب و پروتئین باعث می شود هسته نتواند فشار را به خوبی توزیع کند و انعطاف دیسک کاهش یابد، که ممکن است درد مزمن و محدودیت حرکت ایجاد کند.

فروریزش هسته

با پیشرفت تخریب، هسته دیسک به طور قابل توجهی فرو می ریزد و ارتفاع دیسک کاهش می یابد. این مرحله باعث افزایش فشار روی مفاصل فاست و ریشه های عصبی شده و علائم عصبی مانند گزگز، بی حسی و ضعف عضلانی ظاهر می شوند.

تشکیل خار استخوان

در مرحله نهایی، بدن با افزایش فشار و ناپایداری مهره ها واکنش نشان می دهد و خارهای استخوانی (اسپور) در اطراف مفاصل و دیسک شکل می گیرند. این تغییرات باعث تثبیت نسبی ستون فقرات می شوند، اما حرکت محدود شده و درد ممکن است ادامه یابد.

تشخیص بیماری تخریب دیسک

شخیص بیماری تخریب دیسک بر اساس ترکیبی از ارزیابی بالینی، سابقه پزشکی و تصویربرداری انجام می شود تا شدت و محل تخریب دیسک مشخص شود:

• معاینه بالینی: پزشک با بررسی وضعیت حرکتی ستون فقرات، قدرت عضلانی، رفلکس ها و حس اندام ها، نقاط دردناک و محدودیت های حرکتی را شناسایی می کند. این معاینه به تشخیص محل آسیب و تأثیر آن روی عملکرد عصبی کمک می کند.
• سابقه پزشکی: اطلاعاتی مانند مدت زمان درد، عوامل تشدید کننده، سابقه صدمات ستون فقرات و شرایط ژنتیکی به تعیین علت و شدت بیماری کمک می کند.

تصویربرداری:

• رادیوگرافی ساده (X-ray): کاهش ارتفاع دیسک و تغییرات استخوانی مانند خارهای استخوانی را نشان می دهد.
• ام آر آی (MRI): بهترین روش برای بررسی ساختار دیسک، میزان تخریب، بیرون زدگی یا فشار روی ریشه های عصبی است.
• سی تی اسکن (CT scan): جزئیات استخوانی و تغییرات مفاصل فاست را به خوبی نمایش می دهد.
• آزمایش های تکمیلی: در برخی موارد، نوار عصب و عضله (EMG/NCS) برای بررسی عملکرد عصبی و تشخیص فشار روی ریشه های عصبی استفاده می شود.

تشخیص دقیق بیماری تخریب دیسک به پزشک اجازه می دهد برنامه درمانی مناسب، شامل روش های غیرجراحی یا جراحی، را تعیین کند و روند پیشرفت بیماری را کنترل نماید.

پیشگیری از بیماری دژنراتیو دیسک

پیشگیری از بیماری دژنراتیو دیسک با رعایت سبک زندگی سالم و مراقبت از ستون فقرات امکان پذیر است. اقدامات پیشگیرانه اصلی شامل موارد زیر است:

• حفظ وزن مناسب: اضافه وزن فشار اضافی روی دیسک ها و مفاصل ستون فقرات وارد می کند و روند تخریب را تسریع می کند.
• ورزش منظم و تقویت عضلات پشتیبان ستون فقرات: تمریناتی که عضلات کمر، شکم و گردن را تقویت می کنند، پشتیبانی بهتری از ستون فقرات فراهم می کنند و فشار روی دیسک ها را کاهش می دهند.
• اجتناب از حرکات تکراری و بلند کردن وزنه به روش نادرست: رعایت تکنیک صحیح در بلند کردن اجسام و کاهش حرکات پر فشار به جلوگیری از آسیب دیسک کمک می کند.
• حفظ انعطاف و کشش ستون فقرات: تمرینات کششی منظم باعث حفظ انعطاف پذیری دیسک ها و کاهش خشکی مفاصل می شود.
• ترک سیگار و کاهش مصرف مواد مضر: سیگار جریان خون به دیسک ها را کاهش می دهد و توان بازسازی آن ها را محدود می کند، بنابراین ترک آن از تخریب دیسک پیشگیری می کند.
• توجه به وضعیت نشستن و ایستادن: استفاده از صندلی های ارگونومیک و حفظ وضعیت مناسب بدن هنگام نشستن یا ایستادن فشار روی دیسک ها را کاهش می دهد.
• بررسی منظم سلامت ستون فقرات: معاینات دوره ای و توجه به علائم اولیه درد یا خشکی ستون فقرات می تواند تشخیص زودهنگام و جلوگیری از پیشرفت بیماری را ممکن سازد.

رعایت این نکات به کاهش خطر ابتلا به بیماری دژنراتیو دیسک و حفظ سلامت بلندمدت ستون فقرات کمک می کند.

درمان بیماری دژنراتیو دیسک

درمان بیماری دژنراتیو دیسک به هدف کاهش درد، حفظ عملکرد ستون فقرات و جلوگیری از پیشرفت تخریب دیسک انجام می شود و بسته به شدت بیماری می تواند شامل روش های غیرجراحی یا جراحی باشد:

1. درمان غیرجراحی

در مراحل اولیه و میانی بیماری، اغلب درمان غیرجراحی مؤثر است و شامل موارد زیر می شود:

• بیماری دژنراتیو چیست؟استراحت و تغییر فعالیت ها: کاهش فعالیت های سنگین و جلوگیری از حرکات پر فشار روی ستون فقرات به کاهش التهاب و درد کمک می کند.
• دارو درمانی: استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، مسکن ها یا داروهای شل کننده عضلانی برای کنترل درد و کاهش اسپاسم عضلانی توصیه می شود.
• فیزیوتراپی و ورزش های تخصصی: تمرینات تقویتی و کششی برای عضلات کمر، شکم و گردن باعث پشتیبانی بهتر ستون فقرات و کاهش فشار روی دیسک ها می شوند.
• استفاده از گرما و سرما درمانی: اعمال گرما یا سرما به ناحیه دردناک می تواند التهاب و اسپاسم عضلات را کاهش دهد.
• لیزر درمانی دیسک کمر : روش غیرتهاجمی برای کاهش درد و التهاب دیسک که معمولاً بدون جراحی انجام می شود.
• تزریق دیسکوژل : در موارد درد شدید، تزریق ژل مخصوص در دیسک برای کاهش فشار روی ریشه های عصبی و بهبود درد انجام می شود.

2. درمان جراحی

در صورتی که درمان غیرجراحی مؤثر نباشد یا علائم عصبی شدید مانند ضعف عضلانی یا بی حسی پیشرفت کند، جراحی ممکن است لازم شود:

• دیسککتومی یا لامینکتومی: برداشتن بخشی از دیسک یا فشار روی ریشه عصبی برای کاهش درد و بهبود عملکرد.
• جراحی فیوژن ستون فقرات (Fusion): اتصال دو یا چند مهره برای تثبیت ستون فقرات و کاهش درد ناشی از حرکت غیرطبیعی.
• جایگزینی مصنوعی دیسک: در برخی بیماران مناسب است و باعث حفظ حرکت طبیعی ستون فقرات می شود.

3. مراقبت های تکمیلی و سبک زندگی

• حفظ وزن مناسب، انجام ورزش های منظم و تقویت عضلات پشتیبان ستون فقرات.
• رعایت وضعیت صحیح بدن در نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام.
• پرهیز از سیگار و مواد مضر که روند بازسازی دیسک را کاهش می دهند.

انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به شدت بیماری، سن بیمار، وضعیت عمومی و علائم عصبی دارد. مدیریت صحیح بیماری دژنراتیو دیسک می تواند درد را کاهش دهد، کیفیت زندگی را بهبود بخشد و از پیشرفت تخریب دیسک جلوگیری کند.

نسخه اصلی مطلب دیسک دژنراتیو چیست؟ | علت، علائم و تشخیص بیماری تخریب دیسک را در سایت دکتر علی نقره کار بخوانید.

---